๑๒. พระเขมาเถรี

๑๒. พระเขมาเถรี
พระเขมาเถรี เป็นพระราชธิดาของพระเจ้าสาคลราช ผู้ครองสาคลนคร ในแคว้น
มัททรัฐ ทรงพระสิริโฉมงดงาม มีผิวพรรณดังสีทองเลื่อมเรื่อเป็นเงาดังแววนกยูง พระประยูรญาติ
ได้ให้พระนามว่า เขมา เมื่อเข้าสู่วัยสาว ได้อภิเษกสมรสเป็นพระมเหสีของพระเจ้าพิมพิสาร
แห่งนครราชคฤห์ แคว้นมคธ เพราะพระนางทรงมีพระสิริโฉมงดงามมาก จึงเป็นที่โปรดปราน
ของพระเจ้าพิมพิสารเป็นอย่างยิ่งในระยะแรกท่านมิได้สนพระทัยในพระพุทธศาสนานัก ทั้งที่พระเจ้าพิมพิสารทรงอุปถัมถ์พระพุทธศาสนาเป็นอย่างดี คือ ได้ทรงถวายพระราชอุทยานเวฬุวันให้เป็นวัด
แห่งแรกในพระพุทธศาสนา และได้ทรงถวายปัจจัยอุปถัมถ์ภิกษุสงฆ์ ณ วัดเวฬุวันอยู่เป็น
ประจา ในเวลาที่พระพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ วัดเวฬุวัน กรุงราชคฤห์ ท่านได้ทรงทราบว่า
พระพุทธองค์ทรงแสดงธรรมเรื่องโทษเกี่ยวกับร่างกาย จึงทรงเกรงว่าถ้าท่านเสด็จไปเฝ้า
พระพุทธองค์อาจจะทรงชี้โทษเกี่ยวกับพระรูปโฉมของท่านก็ได้ จึงไม่ยอมเสด็จไปเฝ้า
พระพุทธองค์เลย แม้แต่วัดเวฬุวันที่พระเจ้าพิมพิสารทรงสร้าง ท่านก็มิได้เสด็จไปดู
พระเจ้าพิมพิสารจึงทรงพระดาริว่า เราเป็นอัครอุปัฏฐากของพระพุทธเจ้า แต่อัครมเหสีของ
อริยสาวกเช่นเรานี้จะไม่ไปเฝ้าพระพุทธองค์ ข้อนี้เราไม่ชอบใจเลย พระองค์จึงทรงหาอุบายที่
จะให้ไปเฝ้าพระพุทธเจ้า และฟังธรรมเทศนาของพระพุทธองค์ให้ได้ ในที่สุดทรงมีพระบัญชา
ให้กวีแต่งเพลงพรรณนาความงามวัดเวฬุวันราชอุทยานด้วยถ้อยคาอันไพเราะ ชวนคิด
ชวนฝันของวัดเวฬุวันราชอุทยาน แล้วรับสั่งให้นาไปขับร้องใกล้ ๆ ที่พระนางประทับ ก็มี
พระประสงค์จะเสด็จไปชม จึงเข้าไปกราบทูลพระเจ้าพิมพิสาร ซึ่งพระองค์ก็ทรงยินดีให้เสด็จ
ไปตามพระประสงค์ เมื่อพระนางเขมาได้เสด็จชมพระราชอุทยานจนสิ้นวันแล้ว ใคร่เสด็จกลับ
พวกราชบุรุษทั้งหลายได้นาท่านไปยังสานักของพระพุทธเจ้า ทั้ง ๆ ที่ท่านไม่พอพระทัยเลย
พระพุทธเจ้าทอดพระเนตรเห็นพระนางเขมากาลังเสด็จมาเฝ้า เพื่อที่จะให้ท่านคลายความ
ยึดถือในความงาม ทรงเนรมิตนางเทพอัปสรนางหนึ่งยืนถือพัดก้านใบตาลถวายงานพัดให้
พระองค์อยู่เบื้องหลัง ซึ่งมีความงดงามยิ่งกว่า พระนางเขมาจึงตะลึงในความงามของนางเทพ
อัปสรแล้ว ถึงกับตกพระทัย โดยมิได้สนพระทัยในพระธรรมเทศนาของพระพุทธเจ้า และทรง
ดาริว่า แย่แล้วสิเรา สตรีที่งามปานเทพอัปสรเห็นปานนี้ยืนอยู่ใกล้ ๆ พระพุทธเจ้า แม้เราจะ
เป็นปริจาริกา หญิงรับใช้ของนาง ก็ยังไม่คู่ควรเลย เพราะเหตุไร เราจึงเป็นผู้ตกอยู่ในอานาจ
จิตคิดชั่วหลงมัวเมาอยู่ในรูปเช่นนี้หนอ เมื่อได้สดับพระธรรมเทศนาของพระพุทธเจ้าว่า เธอจง
ดูร่างกายอันอาดูร ไม่สะอาด เน่าเปื่อย ไหลเข้า ไหลออก ที่คนโง่ปรารถนากันนัก พระพุทธเจ้า
จึงทรงบันดาลให้พระนางเขมาทอดพระเนตรเห็นรูปสตรีนั้นเปลี่ยนแปลงไปตามลาดับ ให้มี
วัยสูงอายุขึ้น ๆ จนแก่ชรา มีหนังเหี่ยวย่น ผมหงอก ฝันหัก แก่หง่อมแล้วล้มกลิ้งถึงแก่กรรม
พร้อมกับพัดใบตาลนั้น เหลือแต่กระดูกในที่สุด พระนางเขมาทอดพระเนตรเห็นความเป็น
เช่นนั้น ทรงเห็นความไม่มีแก่นสารของรูปสตรีนั้น จึงทรงได้คิด คลายความยึดติดในความงาม
จึงดาริว่า สรีระที่สวยงามเห็นปานนี้ยังถึงกลับความวิบัติได้ แม้พระสรีระของเราก็จะมีคติเป็นไปอย่างนี้เหมือนกัน ขณะที่พระนางเขมากาลังมีพระดาริอย่างนี้อยู่นั้น พระพุทธองค์
ได้ตรัสพระคาถาภาษิตว่า
ชนเหล่าใดถูกราคะย้อมแล้ว ตกไปในกระแสราคะ เหมือนแมลงมุมตกไปในข่ายใย
ที่ตนทาเอง เมื่อชนเหล่านั้นตัดกระแสเหล่านั้นได้ โดยไม่มีเยื่อใยแล้วละกามสุขเสียได้
ย่อมออกบวช
เมื่อจบพระพุทธดารัสคาถาภาษิตแล้ว พระนางเขมาส่งญาณไปตามกระแส
พระธรรมเทศนา ก็ตรัสขาดความรักได้เด็ดขาด บรรลุอรหัตผลเป็นพระอรหันต์ พร้อมด้วย
ปฏิสัมภิทาทั้งหลายในอริยาบทที่ประทับยืนนั้นเอง
พระเจ้าพิมพิสาร ได้เสด็จพระราชดาเนินไปตามพระนางเขมา แต่เมื่อไปถึง
พระพุทธองค์ได้ทรงตรัสบอกกับพระเจ้าพิมพิสารว่า บัดนี้พระนางเขมาไม่อาจจะครองเพศ
ฆารวาสได้อีกแล้ว เพราะได้สาเร็จอรหัตผลแล้ว เมื่อพระเจ้าพิมพิสารทรงทราบดังนั้นจึง
อนุโมทนาสาธุการ
พระพุทธองค์ตรัสว่า เอหิ ภิกขุ (เธอจงเป็นภิกษุมาเถิด) เมื่อนั้นพระนางเขมา
ได้สวมจีวรทิพย์ซึ่งลอยมาในอากาศ พร้อมบริขารทั้งหลายในทันที
พระเขมาเถรี เป็นผู้ชานาญในฤทธิ์ทิพโสตธาตุและเจโตปริยญาณ รู้ชัดปุพเพนิวาสญาณ
ชาระทิพจักษุให้บริสุทธิ์ มีอาสวะทั้งปวงหมดสิ้นแล้ว บัดนี้ภพใหม่ไม่มีอีก ญาณอันบริสุทธิ์
ในอรรถ ธรรม นิรุตติ ปฏิภาณ เกิดขึ้นแล้วเป็นผู้ฉลาดในวิสุทธิทั้งหลายคล่องแคล่วในกถาวัตถุ
รู้จักนัยแห่งอภิธรรม ถึงความชานาญในศาสนา ภายหลัง พระเจ้าพิมพิสาร ตรัสถามปัญหา
ละเอียดในโตรณวัตถุ ได้วิสัชนาโดยควรแก่กถา
ครั้งนั้น พระเจ้าพิมพิสารเสด็จเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้าแล้ว ทูลสอบถามปัญหาเหล่านั้น
พระพุทธเจ้าทรงพยากรณ์เป็นอย่างเดียวกันกับพระเถรีวิสัชนาแล้ว พระพุทธเจ้าประทับนั่ง
ท่ามกลางหมู่พระอริยะ ณ วัดพระเชตวัน เมื่อทรงสถาปนาภิกษุณีทั้งหลายไว้ในตาแหน่ง
ตามลาดับ ก็ทรงสถาปนาพระเขมาเถรีไว้ในตาแหน่งเอตทัคคะ เพราะเป็นผู้มีปัญญามากและ
เป็นอัครสาวิกาฝ่ายขวา ดังความในพระสูตรว่า
ดูกรภิกษุทั้งหลาย เขมาเป็นเลิศภิกษุณีสาวิกาของเราผู้มีปัญญามาก
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าแม้ออกบวช ก็ขอจงเป็นเช่นเขมาภิกษุณีและอุบลวรรณา
ภิกษุณีเถิดดูกรภิกษุทั้งหลาย บรรดาภิกษุณีผู้เป็นสาวิกาของเรา เขมาภิกษุณีและอุบลวรรณา
ภิกษุณี เป็นดุจประมาณเช่นนี้
วันหนึ่งพระเถรีนั่งพักกลางวันอยู่ ณ โคนต้นไม้ต้นหนึ่ง มารผู้มีบาปแปลงกายเป็น
ชายหนุ่มเข้าไปหา เพื่อประเล้าประโลมด้วยกามทั้งหลาย ก็กล่าวคาถาว่า
แม่นางเขมาเอย เจ้าก็สาวสคราญ เราก็หนุ่มแน่น มาสิ เรามาร่วมอภิรมย์กัน
ด้วยดนตรีเครื่อง ๕ นะแม่นาง
พระเขมาเถรี ฟังคานั้นแล้ว เพื่อประกาศความที่ตนหมดความกาหนัดในกามทั้งปวง
๑ ความที่ผู้นั้นเป็นมาร ๑ ความไม่เลื่อมใสที่มีกาลังของตนในเหล่าสัตว์ผู้ยึดมั่นในอัตตา ๑
และความที่ตนทากิจเสร็จแล้ว ๑ จึงกล่าวคาถาเหล่านี้ว่า
เรา อึดอัดเอือมระอาด้วยกายอันเปื่อยเน่า กระสับกระส่าย มีอันจะแตกพังไปนี้อยู่
เราถอนกามตัณหาได้แล้ว กามทั้งหลาย มีอุปมาด้วยหอกและหลาว มีขันธ์ทั้งหลายเป็น
เขียงรองสับ บัดนี้ ความยินดีในกามที่ท่านพูดถึงไม่มีแก่เราแล้ว เรากาจัดความเพลิดเพลิน
ในกามทั้งปวงแล้ว ทาลายกองแห่งความมืด (อวิชชา) เสียแล้ว ดูก่อนมารใจบาป ท่านจงรู้
อย่างนี้ ตัวท่านถูกเรากาจัดแล้ว พวกคนเขลา ไม่รู้ตามความเป็นจริง พากันนอบน้อมดวงดาว
ทั้งหลาย บาเรอไฟอยู่ในป่าคือลัทธิ สาคัญว่าเป็นความบริสุทธิ์ ส่วนเรานอบน้อมเฉพาะ
พระพุทธเจ้าผู้เป็นอุดมบุรุษ จึงพ้นแล้วจากทุกข์ทั้งปวง ชื่อว่าทาตามคาสอนของพระศาสดา
พระเขมาเถรี เมื่อพระพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน กรุงเวสาลี ท่านเอง
ก็พานักอยู่ ณ สานักภิกษุณี กรุงเวสาลี ครั้งนั้น พระเขมาเถรี ผู้เป็นบริวารของพระมหาปชาบดี
โคตมีเถรี ได้มีความปริวิตกว่า พระมหาปชาบดีจะนิพพาน จึงได้เข้าหาพระมหาเถรี แล้วทูลว่า
ข้าแต่พระแม่เจ้า ถ้าพระแม่เจ้าชอบใจกาลนิพพานอันเกษมอันยิ่งไซร้ ถึงข้าพเจ้าทั้งหลายก็
จะนิพพานกันหมด ก่อนที่พระพุทธเจ้าจะทรงอนุญาต พวกข้าพเจ้าได้ออกจากเรือนจากภพ
พร้อมด้วยพระแม่เจ้า ก็จะไปสู่นิพพานบุรี อันยอดเยี่ยมพร้อม ๆ กันกับพระแม่เจ้า ข้าพเจ้า
ทั้งหลายก็จะไปพร้อมกับพระแม่เจ้าเหมือนกัน พระมหาปชาบดีโคตมีได้ตรัสว่า เมื่อท่านทั้ง
จะไปนิพพาน เราจะว่าอะไรเล่า
หลังจากนั้น พระเขมาเถรีและภิกษุณีรวมได้ ๕๐๐ รูป ได้ตามพระมหาปชาบดีโคตมี
ไปพระวิหาร ขอให้พระพุทธเจ้าทรงอนุญาตแล้วอาลาพระเถระทั้งหลาย และเพื่อนพรหมจารี
ทุกรูปซึ่งเป็นที่เจริญใจของตน แล้วมานิพพาน ณ กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน กรุงเวสาลี