จตุกกะ คือ หมวด ๔

วุฑฒิ  คือ  ธรรมเป็นเครื่องเจริญ  ๔  อย่าง

          ๑.  สัปปุริสูปสังเสวะ  คบท่านผู้ประพฤติชอบด้วยกาย  วาจา  ใจ  ที่เรียกว่า  สัตบุรุษ

          ๒.  สัทธัมมัสสวนะ  ฟังคำสอนของท่านโดยเคารพ

          ๓.  โยนิโสมนสิการ  ตริตรองให้รู้จักสิ่งที่ดีหรือชั่วโดยอุบายที่ชอบ

          ๔.  ธัมมานุธัมมปฏิปัตติ  ประพฤติธรรมสมควรแก่ธรรมที่ได้ตรองเห็นแล้ว       

จักร  ๔

          ๑.  ปฏิรูปเทสวาสะ  อยู่ในประเทศอันสมควร  ๒.  สัปปุริสูปัสสยะ  คบสัตบุรุษ

          ๓. อัตตสัมมาปณิธิ ตั้งตนไว้ชอบ ๔. ปุพเพกตปุญญตา ความเป็นผู้ได้กระทำความดีไว้ในปางก่อน

อคติ  ๔

           ๑.  ลำเอียง เพราะรักใคร่กัน เรียกฉันทาคติ  ๒.  ลำเอียง  เพราะไม่ชอบกัน  เรียกโทสาคติ

            ๓.  ลำเอียง  เพราะเขลา  เรียกโมหาคติ    ๔.  ลำเอียง  เพราะกลัว  เรียกภยาคติ

               อคติ  ๔  ประการนี้  ไม่ควรประพฤติ

ปธาน  คือความเพียร  ๔  อย่าง

           ๑.  สังวรปธาน  เพียรระวังบาปไม่ให้เกิดขึ้นในสันดาน  ๒.  ปหานปธาน  เพียรละบาปที่เกิดขึ้นแล้ว

            ๓.  ภาวนาปธาน  เพียรให้กุศลเกิดขึ้นในสันดาน   ๔.  อนุรักขนาปธาน  เพียรรักษากุศลที่เกิดขึ้นแล้วไม่ให้เสื่อม

อธิษฐานธรรม    ๔   คือธรรมที่ควรตั้งไว้ในใจ  ๔  อย่าง

            ๑.  ปัญญา  รอบรู้สิ่งที่ควรรู้    ๒.  สัจจะ  ความจริงใจ  คือประพฤติสิ่งใดก็ให้ได้จริง

๓.  จาคะ สละสิ่งที่เป็นข้าศึกแก่ความจริงใจ  สละกิเลส   ๔.  อุปสมะ สงบใจจากสิ่งที่เป็นข้าศึกแก่ความสงบ

อิทธิบาท   คือ  คุณเครื่องให้สำเร็จความประสงค์  ๔  อย่าง

           ๑.  ฉันทะ  พอใจรักใคร่ ในสิ่งนั้น  ๒.  วิริยะ  เพียรประกอบสิ่งนั้น

           ๓.  จิตตะเอาใจฝักใฝ่ในสิ่งนั้นไม่วางธุระ๔. วิมังสา หมั่นตริตรองพิจารณาเหตุผลในสิ่งนั้น

          คุณ  ๔  อย่างนี้  มีบริบูรณ์แล้วอาจชักนำบุคคลให้ถึงสิ่งที่ต้องประสงค์  ซึ่งไม่เหลือวิสัย

ควรทำความไม่ประมาทในที่  ๔  สถาน

         ๑.  ในการละกายทุจริต  ประพฤติกายสุจริต  ๒.  ในการละวจีทุจริต  ประพฤติวจีสุจริต

         ๓. ในการละมโนทุจริต ประพฤติมโนสุจริต    ๔. ในการละความเห็นผิด ทำความเห็นให้ถูก

อีกอย่างหนึ่ง

             ๑.  ระวังใจไม่ให้กำหนัด  ในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด

             ๒.  ระวังใจไม่ให้ขัดเคืองในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความขัดเคือง

             ๓.  ระวังใจไม่ให้หลงในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความหลง

             ๔.  ระวังใจไม่ให้มัวเมาในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความมัวเมา

ความประมาท  คือความขาดสติอันก่อให้เกิดผลเสีย  ๓  ประการ  คือ

             ๑.  ให้เกิดการทำความชั่ว     ๒.  ให้หลงลืมทำความดี   ๓.  ไม่ทำความดีอย่างต่อเนื่อง

ความไม่ประมาท  คือความมีสติกำกับใจอยู่เสมอ ให้เกิดความคิดเป็นกุศล  ดังนี้

            ๑.  ไม่ทำความชั่ว  ๒.  ไม่ลืมทำความดี  ๓.  ทำความดีให้ดียิ่งขึ้นไปอย่างต่อเนื่อง

เมื่อสรุปคำสอนทั้ง  ๒  นัย  นี้  ย่อมได้ความไม่ประมาท  ๓  ประการ  คือ

            ๑. ระวังอย่าไปทำความชั่ว  ๒. อย่าลืมทำความดี  ๓.  อย่าปล่อยใจให้ไปคิดเรื่องบาปเรื่องอกุศล

พรหมวิหาร  ๔

           ๑. เมตตา ความรักใคร่ปรารถนาจะให้เป็นสุข  ๒. กรุณา ความสงสาร คิดจะช่วยให้พ้นทุกข์

           ๓.  มุทิตา ความพลอยยินดี  เมื่อผู้อื่นได้ดี  ๔. อุเบกขา ความวางเฉย ไม่ดีใจ ไม่เสียใจเมื่อผู้อื่นถึงความวิบัติ

อริยสัจ  ๔

          ๑.  ทุกข์  ความไม่สบายกาย  ไม่สบายใจ  ๒.  สมุทัย  คือเหตุให้ทุกข์เกิด

          ๓.  นิโรธ  คือความดับทุกข์    ๔.  มรรค  คือข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์